En 2014 la Akademio de Esperanto intense studis kaj pridiskutis la signifokampojn de la vortoj kazo kaj okazo. Ja multaj Esperantistoj havas dubojn pri tio, kio estas la senco-distingo inter la du vortoj, kaj ĉu entute estas rekomendinde uzi la vorton kazo en negramatika senco. La Akademio elverkis rekomendon pri la temo, kiun subtenis klara plimulto de la aktivaj Akademianoj, sed kiu ne atingis la du-trionan plimulton de ĉiuj Akademianoj, kiu estus bezonata por ĝia oficialigo. Ĉar la proponita rekomendo tamen povus esti interesa por ne-Akademianoj kaj estas bona bazo por estontaj diskutoj pri ĉi tiu lingva demando, mi ĉi-artikole klarigas ĝin kaj la motivojn por ĝi. Samtempe la artikolo estas reago al la artikolo Okazo kaj kazo de Akademiano Sergio Pokrovskij.
Kategorio: Fundamento Paĝo 1 el 4
Mi verkis ĉi tiun artikoleton instigite de la daŭraj debatoj1 pri la lingva (ne)esprimo de sekso kaj seksa identeco2 en Esperanto, kaj precipe de la artikolo aperinta antaŭ nelonge en Lingva Kritiko fare de Marcos Cramer (vd. Cramer 2014). Fakte mi volis unue nur reagi al kelkaj tre problemaj tezoj de ĉi-lasta kontribuo, sed la komento iĝis iom tro longa.
Ĉi-artikole mi volas diskuti ne, kio estus la optimuma esprimo (aŭ unu el kelkaj eblaj) por sekso en planlingvo, sed kion oni laŭ la Fundamento3 rajtas konkrete ŝanĝi en Esperanto por solvi kelkajn el la perceptataj problemoj – kaj kion oni ne rajtas. La celo de mia kontribuo do ne estas instigi iun al ŝanĝo de la lingvouzo, sed montri, kiel oni, decidinte ke ŝanĝo necesas, povus procedi, samtempe ne rompante tiun parton de la lingva normaro, kiun protektas la Fundamento kontraŭ ŝanĝoj.
Antaŭe publikigita en «La ondo de Esperanto», n‑ro 234–235 (2014:4–5), p. 16–19; n‑ro 236, p. 16–17; n-ro 237, p. 12–14.
Unu el la malstabilaj aferoj en la leksiko de Esperanto estas la semantika limo inter la vortoj okazo kaj kazo. Ambaŭ estas fundamentaj, la klasika uzo estas sufiĉe klara – kaj tamen pro la nacilingva premo (kaj misprezento de la oficialaj signifoj en la vortaroj) la provoj redifini la kazon laŭ la modelo de la angla case regule reaperas. Iuj esperantistoj opinias, ke la klasika signifodistribuo estas primitiva, spegulas subevoluintan pensmanieron ruslingvan, kaj en la moderna mondo estas ŝanĝenda. Mi mem cedis al tiu opinio en la unua periodo de mia vivo esperantista.
Tamen kiam mi provis redifini la limon inter la du vortoj, kaj apartigi la «modernan» signifon de kazo, mi baldaŭ konstatis, ke rezultas kaprica ĥaoso, malpli kohera kaj pli malsimpla ol ĉe la difino zamenhofa. Tiun mian sperton mi resumas en ĉi tiu studaĵo.
Jam en la 1970-aj jaroj komenciĝis diskutoj pri tio, ĉu Esperanto estas seksisma lingvo, kaj ekaperis proponoj pri ŝanĝoj al la lingvo cele al forigo de la seksismo. Kiel mi klarigos ĉi-artikole, kelkaj tiamaj ŝanĝproponoj fakte nun jam estas vaste aplikataj, dum aliaj estas uzataj aŭ neniom aŭ nur en kelkaj malgrandaj rondoj. En la pasintaj jardekoj la ĉefa motivo por tiuj ŝanĝproponoj estis la emo eviti diskriminacion kontraŭ inoj, sed en la pasintaj jaroj estis pli kaj pli elstarigita ankaŭ la emo eviti diskriminacion aŭ malinkluzivigon de homoj, kiuj identiĝas kiel nek viraj nek inaj. Por solvi ĉi tiujn problemojn kaj juĝi la taŭgecon de ŝanĝproponoj, oni devas bone kompreni la tradician sistemon de sekso-markado en Esperanto kaj la jam okazintajn ŝanĝojn al ĝi. Post detala analizo de ĉi tiu tradicia sistemo kaj klarigo de la sociaj ŝanĝoj, kiuj ekigis ĉi tiun lingvan diskuton, mi komparos diversajn ŝanĝproponojn rilate al la diskriminaci-evitaj celoj kaj rilate al la perturboj, kiujn ili kaŭzas aŭ kaŭzus al la lingva sistemo de Esperanto. Fine mi por unu el la konsiderataj problemoj ankaŭ prezentas novan propran proponon, kiu laŭ mia analizo estas preferinda al la de kelkaj praktikataj proponoj celantaj solvi tiun problemon.
Vi povas aliri skemisman resumon de la artikolo tie ĉi.
Ĉu la du manieroj por formi gentobazajn landonomojn konsistigas problemon?
Laŭ multaj komencantoj ne, ĉar ili neniam aŭdis pri sufikso -uj’ por landonomoj. Nek por esperantistoj, kiuj opinias, ke Esperanto estas matura lingvo, kies gramatiko, sintaksaj reguloj kaj komuna vortotrezoro jam estas kristaliĝintaj, sed kiuj neniam serioze studis la fundamentojn de la lingvo.
Alie por esperantistoj, kiuj sekvas la Deklaracion pri Esperantismo kaj komprenas la signifon de la Fundamento (1905). Ili demandas sin, ĉu la atendo de la Akademio de Esperanto en 1974, laŭ kiu ĝi lasas al la ĝenerala uzado libere decidi pri la venko de la pli oportuna formo iam estos realigita. Ŝajne la lastajn jarojn la lojaleco al la Fundamento por ankaŭ nur uzi fundamentajn afiksojn1 plivastiĝis, aperis la libreto Rusoj loĝas en Rusujo (Anna Löwenstein, 2007) en kiu ŝi ankaŭ republikigis la artikolaron de Montagu Butler el The British Esperantist, 1947-1949, kiu koncize prezentas la kazon.